top of page
Ara

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktive Bozukluğu

aysapsikolojiveaka
22 Tem 20226 dakikada okunur

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında çok sık görülen psikiyatrik bozukluklardan biridir ve dikkat, konsantrasyon, hareketlilik ile dürtü kontrolü (impulsivite) alanlarındaki sorunlarla karakterize edilmektedir. Başlangıcı genellikle üç yaş dolaylarında olmakla birlikte, tanı düzenli öğrenim için gerekli dikkat süresi ve yoğunlaşmanın gelişmesinin beklendiği ilkokul yıllarında konmaktadır. Bununla birlikte DEHB gelişimsel bir özellikle taşıyarak; çocuk ve ergenlik döneminden sonra yetişkinlikte de devam ettiği gözlemlenmektedir.


DEHB olan çocuklarda okul, ev ya da arkadaşlar ile ilgili sorunlar sıktır. Okulda, umulanın altında performans gösterirler, dikkatle ilgili sorunları derslerde öğrenmelerini güçleştirir, ödevlerinin başına oturmakta ve tamamlamakta zorlanırlar. Araya giren ve sırasını beklemekte zorlanan çocuklardır. Arkadaşlarının oyunlarını böldükleri, düşünmeden davrandıkları ve kurallara uymakta zorluk yaşadıkları için sıklıkla arkadaşlarıyla sorun yaşarlar. Verilen görevlerin yarısını unutup gelirler, başladıkları işleri tamamlamakta zorlanırlar, dış uyaranlarla dikkatleri kolayca dağılabilir. Eşyalarını ödevlerini unutabilirler, kaybedebilirler ve bu nedenle aileleri onların “çok unutkan” olduklarını söyleyebilir. Sık sık ufak-tefek kazalar atlattıkları için “sakar” diye nitelenebilirler.


Özet olarak DEHB, genel anlamıyla yerinde duramama, dikkatini toplayamama, dikkati sürdürmede zorlanma, kendini kontrol etmede başarısızlık, yapılan işi tamamlayamama, plan ve program yapmada başarısızlık, çevreye karşı duyarsızlık ve ilgisizlik, enerjik bir yapıya sahip olma, kendi istekleri doğrultusunda davranma, konuşkanlık ve sabırsızlık gibi özelliklerle tanımlanır. Bu davranışların çeşitliliği ve kombinasyonu çocuktan çocuğa değişebilir.


Bu davranışlar;

  • Aşırı, sürekli ve yaygın olmalıdır.

  • Aynı yaştaki diğer çocuklarla karşılaştırıldığında belirgin olarak daha fazla olmalıdır.

  • En az iki ortamda gözlenmelidir (ev ve okul gibi).

  • Belli ortam, zaman ve duruma özgü olmamalı, yaygın olarak gözlenmelidir. Ayrıca çocukta bu belirtileri açıklayacak başka bir bozukluk ya da rahatsızlık olmamalıdır. Bu tür davranışlar 7 yaştan önce görülmeli ve en az 6 aydır devam ediyor olmalıdır.

Bununla beraber hareketli olmak, çocukların doğasının bir parçasıdır. Bu nedenle normal hareketlilik ve aşırı hareketlilik arasındaki farklıı anlamak kıymetlidir.


Normal Hareketlilik ile Aşırı Hareketlilik Arasındaki Farklar:

  • Normal hareketlilikte davranış, uyumlu, sürekli ve amaca yöneliktir. Aşırı hareketlilikte ise davranış keyfi ve amaçsızdır.

  • Normal hareketlilikte ortam sınırlayıcı ve dikkati yoğunlaştırmak gerekiyorsa çocuğun hareketliliği azalır.Aşırı hareketlilikte ise tam tersi olarak çocuğun hareketliliği artar.

  • Çocuklarda beklenen, stresli durumlarda hareketlilik artmasıyken; aşırı hareketli çocuklar heyecan verici ortamlarda sakinleşirken, normal durumlarda hareketlilik düzeyleri artar.

DEHB Alt Tipleri


DEHB heterojen bir bozukluktur. Üç temel belirtisi olmakla birlikte, bunların kendi içindeki etkileşimleri ya da ayrışımları alt tip kavramının doğmasına neden olmuştur.Bu alt tipler:


Dikkat eksikliği alt tipi, hiperaktivite ve dürtüsellik alt tipi ve bileşik alt tip olmak üzere üç tanedir.


Dikkat eksikliği alt tipinde (DEHB-DE) daha çok akademik sorunlar görülür. Genel özellikleri; okul ödevi, işler ve etkinliklerde dikkatsizce hata yapmak, üzerine aldığı etkinliklerde dikkatinin dağılması, doğrudan kendi ile konuşulduğunda dinlemiyor gibi görünme, yönergeleri izlemede güçlük, eşyalarını kaybetme ve günlük etkinliklerde unutkan olma olarak sıralanabilir. Hiperaktivite ve dürtüsellik alt tipinde (DEHB-HD) ise davranım sorunları daha ön plandadır . Genellikle elleri, ayakları kıpır kıpırdır ve oturduğu yerde kıpırdanıp durma, oturduğu yerde uzun süre duramama, uygunsuz durumlarda koşturma, oyun oynamada zorlanma ve çok konuşma görülür. Bileşik alt tipde (DEHB-B) ise mevcut sorunların daha da çeşitlendiği, özellikle bilişsel süreçler açısından sorunlar olduğu vurgulanmaktadır.


Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Ailelerine Öneriler


Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu çocuk ve ergenlerde çok sık rastlanan nörogelişimsel bir bozukluktur. Tanı koyulabilmesi için uzmanlara başvurulması, tedavinin de bu tanıya göre düzenlenmesi gerekmektedir. Tedavi sürecinde psikiyatrist, psikolog, aile ve öğretmenlerin iş birliği içinde olmaları, sonuçları önemli derecede etkilemektedir.


DEHB kişinin hayatında gelişimsel ve işlevsel olarak büyük olumsuzluklar yaratabilen bir bozukluktur.Özellikle çocukluk döneminde aile içinde anne-baba-çocuk ilişkisini olumsuz yönde etkileyebilmektedir.Bu nedenle tedavinin başarısı için “ilaç - anne baba eğitimi - öğretmen eğitimi - çocuğun bireysel terapisi” birlikte kullanılmaktadır.


Ailelere Öneriler:


  • Çocuğunuzda DEHB olduğunu kabul etmelisiniz. Diğer çocuklara oranla bazı zorlukları olduğunu bilmeli ve gerçekçi beklentilere sahip olmalısınız.

  • Çocuğunuzu koşulsuz seveceğinizi hissettirin ve ilişkinizi sıcak tutmanın yollarını bulun. DEHB’li çocukların zorlayıcı oldukları noktalarda ‘ailem beni her zaman seviyor, sevmediği şey bu davranışım’ diyebilmeleri, onlar için kendilerini değerli hissetmelerine dolayısıyla psikolojik dayanıklıkların artmasına sebebiyet verecektir.

  • Çocuğunuzla konuşurken ve onu dinlerken göz göze gelmeye çalışınız Gerekirse göz göze gelebilmek için onunla konuşurken çömeliniz. Özellikle dikkat sorunu olan çocuklar konuşurken göz göze gelmekten kaçabilirler.

  • Evde ve okulda, açık ve net kurallar ve sınırlar oluşturun. Bu kurallara bağlı kalın. DEHB’li çocuklarda kendilerinden ne beklendiğini anlamaları için rutin çok önemlidir. Öngörülebilir, tahmin edilebilir ve süreklilik gösteren rutinleri destekleyiniz. Çocuğun yaş ve gelişim düzeyine göre bazı günlük aktivite ve işlerin alışkanlık haline gelmesini sağlayınız. Ev içindeki kurallarınız zaman içinde çocuğun yaşı büyüdükçe ve ihtiyaçları değiştikçe değiştirilmelidir.

  • Çocuğunuza yumuşak bir şekilde ve saygılı davranınız. Bağırıp çağırma, alay etme, devamlı söylenip başının etini yeme ve iğnelemeler çocuğun kendini değersiz hissetmesini sağlayarak davranış sorunlarını arttırmaktan başka işe yaramaz. Kendisi ile alay edilen, sürekli nasihatte bulunulan ve tartışılan her çocukta bazı sorunların oluşması beklenir. Siz çocukla tartışmaya ve sürtüşmeye girmeyiniz. Eğer haklı olduğunuzu düşünüyorsanız onun sözlerini kabul etmediğinizi ifade ediniz. Kazanılması gereken bir savaş içinde değilsiniz. Sürtüşmeyi azaltacak geri adımı atabilmeyi ve havanın yumuşamasını sağlayabilmelisiniz.

  • Çocuğun güçlü ve zayıf yanlarını belirleyip, başarılı olabileceği durumlar ve etkinlikler planlayın. Çocuğun kendine güvenebilmesi ve benlik saygısının artması için bu çok önemlidir.

  • Çocuğunuzun olumlu bir davranışını ve başarısını gördüğünüzde onun hoşuna gidecek övücü sözler söyleyiniz. DEHB'li çocuklar aileleri tarafından sürekli eleştirilir ve yargılanırlar. Oysa onların beğenilmeye ve övgüye daha fazla ihtiyaçları vardır. Oysa özgüvenleri az bu çocukların desteğe ihtiyacı vardır. Güzelliklerin desteklenmesi, ancak onların beğenildiğinin övgüyle ifade edilmesiyle mümkün olur.

  • Çocuğunuzun mutlaka bir spor etkinliğine devam etmesini sağlayınız DEHB'si olan çocukların enerjilerini sağlıklı olarak boşaltabilmeleri ve kurallı bir ortamda disipline olmaları ancak spor ile sağlanabilir. Çoğu DEHB'li çocuk sporu sever ve spor yapmaktan zevk alır. Ancak kurallı işleri sevmediklerinden ve çabuk sıkıldıklarından bir süre sonra spor etkinliğine gitmek istemez ve yarıda bırakırlar. Buna izin verilmemelidir. Başladığı bir spora hiç olmazsa belli bir süre devam etmesi sağlanmalıdır.

  • Çocuğunuzun uykusunun düzenli olmasına özen göstermelisiniz. Uyku, dikkat süreçlerini büyük ölçüde değiştirebilen bir etkendir.

  • TV, bilgisayar ve video oyunları sınırlandırılmalıdır. İlköğretim çağındaki çocukların en çok bir buçuk saat TV ve bilgisayar başında vakit geçirmelerine izin verilmelidir. Aksi takdirde bazı akademik, davranış ve dikkat sorunları ortaya çıkabilir. DEHB’li çocukların bilgisayar oyunlarına bağımlılık riskleri yüksektir.

  • Dikkatleri çok çabuk dağıldığı için ders çalışma ortamını çok iyi düzenlemelisiniz. Çalışma odası dağınık olmamalı, iyi aydınlatılmalı ve havalandırılmış olmalıdır. Çalışma masası sadece çalışma için kullanılmalı, yemek yeme, oyun oynama gibi etkinliklerde kullanılmamalıdır.

  • Sabırlı olunuz. DEHB'li bir çocuğunuz var ise çocuğunuzun kendini kontrol edebilme yetisinin az olduğunu kabul etmelisiniz. Çocuğunuzun kasten ve sadece sizi sinirlendirmek için bazı davranışlar sergilemediğine inanınız.

  • Destek isteyin. DEHB’li bir çocuk yetiştirirken hatırlanması gereken en önemli şeylerden biri, bunu tek başınıza yapmak zorunda olmadığınızdır. Çocuğunuzun doktorları, terapistleri ve öğretmenleriyle konuşun . DEHB olan çocukların ebeveynleri için organize bir destek grubuna katılın. Bu gruplar, tavsiye vermek ve almak için bir bilgi havuzu sunar ve duyguları dışa vurmak ve deneyimleri paylaşmak için güvenli bir yer sağlar.


DEHB ve Beslenme


DEHB olan çocuklar düzenli yemek yememeleri ile ünlüdür. Ebeveyn gözetimi olmadan, bu çocuklar saatlerce yemek yemeyebilir ve ardından etrafta ne var ise dağıtabilirler. Bu modelin sonucu, çocuğun fiziksel ve duygusal sağlığına zarar verebilir.


Bununla beraber yapılan çalışmalara DEHB ile yeme bozukluklarının ilișkisi araştırılmaya, bașta obezite olmak üzere son zamanlarda giderek daha çok ilgi çekmeye bașlamıștır. Bu ilișki, DEHB’nin yeme davranıșlarını etkileyerek obeziteye yol açabilmesi, tıkınırcasına yeme davranıșlarına dürtüselliğin katkısı ve hipokretin/oreksin veya dopaminerjik sistem anormallikleri ile açıklanmaya çalıșılmıștır.


Bu durumların önüne geçebilmek adına çocuğunuz için en fazla üç saat arayla düzenli besleyici öğünler veya atıştırmalıklar planlayarak sağlıksız beslenme alışkanlıklarını önleyin.


Fiziksel olarak, DEHB olan bir çocuğun düzenli olarak sağlıklı yiyecek alımına ihtiyacı vardır; Zihinsel olarak, ”yemek saatleri” gerekli bir moladır ve gün içinde planlanmış olması gereken bir rutindir.


Abur cubur reklamlarıyla dolu televizyon programlarını kapatın .Evinizdeki abur cuburlardan kurtulun.Dışarıda yemek yerken yağlı ve şekerli yiyeceklere sınırlama koyun.Kan şekerinin hızlı yükselmesine neden olan yüksek glisemik indekse sahip besin tüketiminin çocukların hiperaktif ve dikkatsiz davranışları ile ilişki olabileceği düşünülmektedir. Bununla beraber yiyeceklere eklenen koruyucu ve katkı maddelerinin de davranış bozukluklarına yol açtığı öngörülmektedir.


Protein açısından zengin besinler beyin tarafından nörotransmitterleri, yani beyin hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurmak için salgıladığı kimyasalları yapmak için kullanılır. Protein, hiperaktiviteyi artıran kan şekerindeki dalgalanmaları önleyebilir.


Çocuğunuza günlük vitamin ve mineral takviyesi verin. Demir, çinko, bakır ve demir değerleri de DEHB için önemlidir. Magnezyum ayrıca dikkat ve konsantrasyonla ilgili nörotransmitterler için kullanılır ve beyin üzerinde sakinleştirici bir etkiye sahiptir. Bununla beraber Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklara vitamin, mineral ya da omega 3 yağ asidi takviyesi yapılmasının hastalık semptomlarını düzelttiği yapılan bazı çalışmalarda gösterilmiştir.


KAYNAKÇA

23 görüntüleme0 yorum

Son Yazılar

Hepsini Gör

Comentarios

bottom of page