İnsanlar genellikle davranışlarıyla, konuşmalarıyla ve fikirleriyle hayatımızda yer edinirler. Ancak bazen tüm bunlardan önemli gelen başka bir şey vardır ki bizi yanılgıya sürükleyebilir. O da ilk izlenimlerimizdir. Güzel ve düzgün görünümlü olanın iyi ve kaliteli olacağına inanma eğilimi gösterebiliriz. Ya da görüntü bizi tatmin etmiyorsa bütün kötü özelliklerin o nesnede/insanda olduğuna inandırabiliriz kendimizi. Bundan hareketle bir kişi veya nesnenin ön planda olan ilk olumlu özelliği sebebiyle, henüz gözlemleyemediğimiz diğer özellikleri hakkında da olumlu tutuma sahip olmak Hale Etkisi (Halo Effect) olarak adlandırılmıştır. Bu etki adını, güneşin çevresindeki onu olduğundan büyük gösteren hayali çember olan haleden almıştır.
Bu etkiden ilk defa Psikolog Thorndike bir makalesinde bahsetmiştir. 1. Dünya savaşı sırasında yaptığı bir deneyde komutanlardan, askerlerini sahip oldukları birçok özellik bakımından değerlendirmelerini istemiştir. Deney sonucunda komutanların, ‘’yetkin ve üstün asker’’ olarak nitelendirdiği askerlerin yakışıklı ve güçlü görünümlü kişiler olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bunun tam tersi olarak dezavantajlı durumda olan ve kötü ilk izlenim bırakan kişi ve nesneler hakkındaki olumsuz genellemelereyse ‘’Horn Etkisi’’ adı verilmiştir. Thorndike’ın deneyinde düşük rütbeli askerler bu etkiye maruz kalmışlardır.
Güzel veya yakışıklı insanlara karşı kibar ve düşünceli olma eğilimi gösterme, çalıştığınız yere alışverişe gelen ünlülere öncelik verme, aynı şartlarda üretilen ürünlerden ambalajı daha güzel olanı satın alma veya uslu çocukların aynı zamanda çok çalışkan olacaklarını düşünme gibi inanışlar aslında çok da yabancı değil. Bunlar gibi birçok unsur arasında yanıltıcı korelatif ilişkiler olma ihtimali de vardır. Düzgün ve güzel olanı kaliteli ve iyi varsayma eğilimimiz pozitif ön yargımızdan kaynaklanmaktadır. Aslında bunları sürekli bilinçli olarak yaptığımız söylenemez. Bu görüşler bilişsel yargılarımız sonucu ortaya çıkar. Ama bunun farkında olup bu durumu kendi lehine ve fırsata çeviren kişiler de olacaktır.
Örneğin prestijli bir marka sahibi, işe alacağı çalışanların dış görünüşlerinin dikkat çekmesini istiyor olabilir. Hatta bazen dış görünüşün iş yetkinliğinden bile önce gelmesinde bir sakınca görmeyebilir bu kişi. Çünkü böyle bir durumda ürünlerinin satılmasını sağlayan kişiler, işe aldığı güzel kızlar ve yakışıklı erkekler olacaktır. Aynı zamanda bu kişilerle çalışmak, marka için de iyi bir imaj oluşturacaktır. Ya da oyunculuğu çok iyi olmasa bile başrolde oynatılan bir ünlü... Burada da aynı düşünce yapısını görürüz. Diziyi izletecek olan ekrandaki başroldür. Senaryo, konu, mekan gibi unsurların ikinci plana atılmasında bir sakınca yoktur çünkü dizi zaten istediği reytinge bu şekilde de ulaşmaktadır. Bu tarz stratejilerde amaca ulaşıldıysa, bu durum iletim kanalında alıcı olan kişilerin de hale etkisinde olduklarını göstermektedir.
Görünen Köy Bazen Kılavuz İsteyebilir
Ön yargıyla yaklaştığımız biriyle muhabbet ettiğimizde aslında ne kadar birikimli, akıllı ve düşünceli biri olduğunu fark etme olasılığımız da vardır. Bu böyle çıkmaya da bilir tabi ki ama sadece ilk izlenimle yargıya varmak, karşımızdakinin iyi biri olma ihtimalini kaçırmamıza neden olabilir. Tam tersi bir örnek olarak çok beğendiğiniz ve hayranlıkla takip ettiğiniz bir ünlüyü gördünüz ve fotoğraf çektirmek istediniz diyelim. Yanına gidip bunu rica ettiğinizde size sert bir şekilde fotoğraf çektirmek istemediğini söylerse buna bir anlam veremeyebilirsiniz. Ama aslında o zaten kaba biridir. Sadece siz, onu idealize etmişsinizdir. Ya da durakta otobüs beklerken iyi görünüşlü ve şık giyimli bir adam gördünüz, onun çok zeki ve iyi bir insan olduğunu düşündünüz ama biraz sonra telefonda konuştuğu kişiye bağırıp hakaretler ettiğini duydunuz. O adamın görünüşünün sizin için hala bir önemi olur muydu?
Dış görünüş tabi ki önemlidir. Ama yalnızca görünüşün değerlendirilmesi hatalı kararlar vermemize neden olabilir. Kriterlerimizin, asıl önem vermemiz gereken özelliklerin, ön yargılarımızın farkına varmak ve olgulara objektif şekilde yaklaşmayı öğrenmek hatalı kararlar vermemizi önleyecektir. İyiliğin ve güzelliğin aslında görünmeyende olabileceğini keşfedersek gönlümüzün bildiği gözümüze de hoş gelecektir.
NEŞE SORGÜL
Kaynakça
Pekcan, N. (2019). Algılanan Halo Etkisinin Hiyerarşik Doğrusal Modelleme İle İncelenmesi (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Alatlı, B. (2012). Başarının Değerlendirilmesinde Algılanan Halo Etkisi Ölçeği'nin Geliştirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
https://evrimagaci.org/
Comentários