Adını Yunan Mitolojisindeki bir karakterden alan Elektra Kompleksi; Analitik Psikoloji’nin kurucusu ve aynı zamanda Freud’un öğrencisi olan Jung’un geliştirdiği bir terimdir. Mitler ilk kez Freud ve Jung tarafından psikolojik açıdan ele alınmıştır. Freud ve Jung psikanalize; mitolojiyle çerçevelenmiş bir tablo olarak bakmışlarıdır ve bu sayede Sophokles’in Elektra’sı da psikolojik bir olgunun açıklanmasına yardımcı olmuştur.
Elektra’nın Hikayesi
Elektra’nın babası Agamemnon, Troya Savaşı sırasında rüzgarın esmeyişi sebebiyle gemileri hareket ettiremez. Kızı Iphiginea’yı kurban etmek pahasına Artemis’ten rüzgar çıkarmasını ister. Kızı alıp rüzgarı veren Artemis sayesinde Agammemnon, donanmaları hareket ettirir ve şehri alır. Savaştan dönen kralın karısı, kızını kurban ettiğini duyunca Agamemnon’un eski düşmanlarından biri olan Aigisthos'la kocasını aldatır ve aşığıyla birlikte kralı öldürürler. Sophokles, Elektra’da bundan sonrasını anlatır. Babası öldürülen Elektra, erkek kardeşi Orestes’i güvenli bir yere gönderir ve Orestes orada büyür. Kendisi; annesi ve annesinin sevgilisi Aigisthos’la beraber yaşar. Annesi Khrysothemis ve Aigisthos Elektra’ya türlü eziyetler çektirirler ve hizmetçi gibi kullanırlar. Babasının yasını tutan ve ona derinden bağlı olan Elektra, annesinden intikam alacağı günü iple çeker. Bunun için kardeşinin büyümesi gerekmektedir. Babasının öcünü kardeşinin yardımıyla alacaktır. Geri dönen Orestes ablasının yönlendirmesiyle annesini ve annesinin sevgilisi Aigisthos’u öldürür.
Karmaşa
Elektra Kompleksi, literatürde Oeidipus Kompleksi olarak bilinen sendromun başka bir versiyonudur. Elektra kompleksinin farkı, cinsiyet özeline indirgenerek tanımlanmasıdır. Ancak Freud, Oeidipus Kompleksini açıklarken, kız-erkek çocuğu ayrımı yapmamıştır. Bu ayrımı yapan Jung’tur.
Psikanalizde kız çocuğunun anneye düşmanlığı, anneyi kıskanması ve babaya aşırı düşkünlüğüyle tanımlanan Elektra Kompleksi, Freud’un psikoseksüel gelişim evlerinden Fallik Dönem’e denk gelir. Fallik Dönem, 3-6 yaş arasındaki çocuğun cinsiyetini keşfetmeye başladığı dönemdir. Bu dönem, çocuğun cinsiyet kimliği açısından önemli rol oynar.
Psikanalitik kuramın temelinde bireyin ebeveyle olan ilişkisi ve çocukluk döneminde yaşadığı travmalar yer alır. Anneye olan sevgi, ilk temastan dolayı babaya olan sevgiden önce gelir. Erkek çocuklarda bu sevgi anneyle devam ederken kızlarda ilgi zamanla babaya kayar. Hemcinsi olan ebeveynine duyduğu düşmanlık ve karşı cinsten ebeveyninin gözdesi olma isteği bu aşama içerisinde gayet normal bir durumdur. Çünkü kız çocuğu bu dönemde iğdiş edildiğini sanar, yetersiz ve eksik hisseder. Annesini de bütün eksiklik ve başarısızlıkların sebebi olarak görür, onu suçlu bulur. Sophokles’in Elektra’sına bakıldığında da bir kız çocuğunun yası ve babasını ondan ayıran anneye karşı hissedilen yoğun bir öfke görülmektedir.
Anormal olan, bu atlatamama ve takılı kalma durumunda kompleksin etkilerinin devam etmesidir. Bu dönemde çocukların sorularını sağlıklı bir şekilde cevaplamak ve vücudunu tanımasına yardımcı olmak dönemi başarılı atlatmak açısından önemlidir. Böylece bu durum bireye; okul çağına denk gelen bir sonraki gelişim evresini de başarılı atlatmasından tutun da ilerideki partner seçimine kadar birçok konuda yol gösterecektir.
Fallik Dönem Bitince
Fallik dönem sorunsuz bir şekilde tamamlanırsa çocuk olgun bir cinsel kimlik geliştirmiş olacak ve anneyle özdeşleşecektir. İlgi dağılmış olacaktır. Bu kişiler; yüksek öz saygılı, kolay uyum sağlayabilen, kötü alışkanlıklardan uzak bireyler olarak yetişeceklerdir.
Başarılı bir şekilde atlatılamaması sonucu takılı kalma senaryosu ise; ileride babaya benzeyen eş seçimi yapmaya, kısa süreli ve yüzeysel ilişkiler içerinde bulunmaya, rekabet edememeye ve psikolojik sorunlara yol açabilir.
Elektra Kompleksi yaşayan bir kadın bunun farkına varabilir. O döneme geri dönülme ve bir tekrarlanma olmuş olabilir. Babayla sağlıklı ilişki kuramayıp anneyle özdeşleşememek ve onu zorlayıcı bir otorite olarak görmek buna sebep olan unsurlar arasında sayılabilirler. Aynı zamanda Fallik dönemde, evre gereği babadan o ilgiyi alabilmek için anneye karşı düşmanlık besleyip onu devre dışı bırakmayı arzulayan ve buna takılı kalan kişi ileride kız annesi olduğunda kendi çocuğu için aynı şeyleri düşünebilir ve anneyle kuramadığı o sağlıklı ilişki, kendi kızıyla sağlıklı ilişki kurmasına da engel olabilir.
Bu durumda psikolojik destek almak, yetişkin kişiliğin yanı sıra aslında o dönemde takılı kalan küçük kız çocuğuna da yardımcı olacaktır.
Neşe SORGÜL
KAYNAKÇA
Emel, G., Canan, M. (2007). Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 1(30). 537-569.
Albasan, İ. (2019). Yunan Mitolojisi’ne Psikanalitik Bir Yaklaşım. Homeros, 2 (3) , 95-102 . DOI: 10.33390/homeros.2.011
Polater, D. (2022). Elektra Kompleksi Bağlamında Psikanalitik Bir Okuma Denemesi: Babalar Ve Kızları. Türklük Bilimi Araştırmaları, (52), 163-180.
Celiloğu, B. (2022). Cinsel Gelişimde Freud’un Psikoseksüel Gelişim Aşamaları ve Cinsel Eğitim. Contemporary trends in education sciences. (283-292). Ankara. Duvar Yayınları.
Commentaires