Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) istek dışı gelen, bireyi tedirgin eden, benliğe yabancı, bilinçli çaba ile zihinden uzaklaştırılamayan, yinelenen düşünce (obsesyon) ve/veya çoğu kez saplantılı düşünceyi zihinden uzaklaştırmak için yapılan irade dışı yinelenen hareketlerle (kompulsiyon) karakterize bir hastalıktır.
Obsesyon,bireyin bilincine istenmeden gelen ve uygunsuz olarak yorumlanan, çoğu zaman anlamsız kabul edilen, bireyin kendisine rahatsızlık verdiği ve anksiyete yarattığı halde bilinçli çaba ile bundan kendini kurtaramadığı, yineleyen, ısrarlı, zorlayıcı, benliğe yabancı, düşünce, dürtü, söz veya imgelemlerdir. Çevreden kan, tükürük, mikrop gibi kir bulaşması veya kişinin çevreye kir bulaştırması, kontrolünü kaybetme ve saldırgan davranışta bulunma korkusu, tekrarlayan ve kontrol edilemeyen cinsel düşünceler, dinle ve ahlaki değerlerle aşırı uğraşma vb. gibi takıntılar obsesyona örnek teşkil eder.
Kompülsiyon, Çoğu kez saplantılı düşünceyi (obsesyon) zihinden uzaklaştırmak için yapılan irade dışı yinelenen hareketlerle (kompulsiyon) karakterize olan ve hastaların takıntılı düşüncelerden kurtulmak için akıllarına başka düşünceleri getirmeleri veya bazı davranışlarda bulunmaları şeklindeki düşünce ve davranışlara kompulsiyon denir. Görünüşte bir amaca yönelik, kesin kuralları olan, istenç dışı yineleyen davranışlar, mental ya da motor eylemlerdir. Ancak kalıcı yararı olmaz, hastayı yorgun düşürür.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Türleri
Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu
Kişinin bedeninin ve giysilerinin kir, mikrop, toz gibi etkenler; kimyasal maddeler, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve diğer beden salgıları ile bulaşacağına ilişkin takıntıları ve bu takıntıların yarattığı sıkıntıyı gidermek için yaptığı davranışlarıdır.
Kuşku obsesyonu ve kontrol kompulsiyonu
En sık görülen obsesyon ve kompulsiyonlardandır. Kişi gaz ocağı, kapı, kilit gibi nesnelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar (Kuşku obsesyonu) ve emin olmak için tekrar tekrar kontrol etme gereksinimi duyar (Kontrol kompulsiyonu). Bu kuşku ve kontroller yaşamın birçok alanında kendini gösterebilirler.
Saldırganlık veya zarar verme obsesyonu
Başkalarına zarar vereceği, elinde olmadan saldırgan davranışlarda bulunacağı şeklinde obsesyonlar
Bazen hastalarda elinde olmadan başkalarına rahatsızlık ya da zarar vereceği, ağzından hoş karşılan-mayacak nitelikte sözcükler kaçıracağı, yanındaki insanlara elinde olmadan zarar vereceği şeklinde obsesyonlar olabilir.
Cinsel içerikli obsesyonlar
Zaman zaman OKB’li hastalarda kendine, yaşına, toplumdaki yerine hiç yakıştıramadığı bir biçimde, cinsel içerikli obsesyonlar bulunur.
Dini içerikli obsesyonlar
Özellikle dini inançları yoğun yaşayan toplum kesimlerinde sık görülen bir obsesyon türüdür. Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam karşıt bir biçimde ve çok yoğun sıkıntı yaratacak şekilde dini içerikli takıntılı düşünceleri düşünmek-ten alıkoyamaz.
Simetri/düzen obsesyon ve kompulsiyonları
Simetri gereksinimi ve düzen takıntıları da sık görülen belirtilerdendir. Kişinin tüm yaşamında simetri gereksinimi ve düzenlilik hakimdir.
Dokunma kompulsiyonları
Zaman zaman bazı OKB’li hastalar bazı davranışları yapmadan önce kendilerince önemsedikleri bir eşyaya dokunma gereksinimi duyarlar.
Sayma kompulsiyonları
Bazı OKB’li hastalar herhangi bir günlük aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma davranışında bulunurlar.
Biriktirme ve saklama kompulsiyonları
Sık görülen kompulsiyon türüdür. Kişi “ileride gerekli olabilir” şeklinde bir düşünce ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir / saklayabilir.
Batıl itikatlar, uğurlu, uğursuz sayılar ve renkler
Çoğu kişinin kültürel özelliklerinin bir parçası olarak bazı inanışları, davranışları, uğurlu ya da uğursuz saydığı sayı ve renkleri olabilir. Merdiven altından geçmemek, çocukların üstünden atlayıp geçmemek, evden sağ ayakla çıkmak, yatağın sol tarafından kalkmamak gibi.
Obsesif Kompülsif Bozukluğa Sahip Bireylere Nasıl Yaklaşılmalıdır?
OKB’li hastalar sıklıkla takıntılı düşünce ve davranışları çevredekiler tarafından fark edildiğinde, öğrenildiğinde nasıl karşılanacakları, ile ilgili endişe yaşarlar. Çoğu hasta ayıplanacağı, dalga geçileceği, küçük düşürülebileceği düşüncesi ile hissettiklerini paylaşmaktan ya da açığa vurmaktan kaçınır. Aile üyeleri ve arkadaşları hastanın zaman zaman çevreye de huzursuzluk verecek düzeye varan takıntılı davranışlarının hastalar tarafından engellenemeyen, karşı koyamadıkları düşüncelerden kaynaklandığını bilmelidir, tedaviye uyum sağlanması konusunda yardımcı olmalıdırlar.
Obsesif Kompülsif Bozukluk hastaları yakınlarının bu hastalar için daha ihtiyatlı davranması gerekmektedir. Takıntı hastalarının elinde olmayan düşüncelere sahip olduğu göz önünde bulundurulmalı ve anlamaya çalışılmalıdır. Hastalığı ile alakalı yargılama ya da eleştiride bulunulmamalı, aksine kendisini iyi hissedebilmesi için destek verilmesi, baskıcı ve tutumlu davranışlardan kaçınılmalıdır.
Obsesif kompülsif bozukluğu olan hastalar ile iletişime geçmek için hastalık üzerinden konuşulmaması gerekir. Özellikle baba ile iletişimlerde kişinin onaylanma, takdir edilme, tolerans tanına gibi durumlara ihtiyacı olduğu bilinmelidir. Dolayısıyla eksikleri ve hataları üzerinden değil, pozitif yanları ve gelişmeleri üzerinden değerlendirilmesi ve bunun kişiye de ifade edilmesi gerekir.
Kaynakça
1) Türkiye Psikiyatri Derneği Anksiyete Bozuklukları Bilimsel Çalışma Birimi, Erişim Adresi: https://psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/29/obsesif-kompulsif-bozukluk
2) Vatan S., (2016), Obsesif Kompulsif Bozuklukta Bağlanma, Obsesif İnançlar ve Duygu Düzenleme Zorlukları: Klinik ve Klinik Olmayan Örneklem Karşılaştırması, Nesne Psikoloji Dergisi (NPD),4(7).
3) Yiğit M.C.,(2022), Obsesif Kompülsif Bozukluk Hastalarına Nasıl Davranılmalı?,Erişim Adresi: https://mcemyigit.com.tr/obsesif-kompulsif-bozukluk-hastalarina-nasil-davranilmali/
Comments