Bu yazımızda Beş Faktör Kişilik Modeli’ni; İki uç noktaya sahip beş geniş boyutun kilit noktalarını belirtmek ve bireylerin sosyal hayatlarındaki rollerini, sahip olduğu kişilik özellikleri doğrultusunda şekillendirebilmesi açısından ele alacağız.
Beş Faktör Kişilik Nedir?
Kişilik; Bireyin hayata uyum sağlamasını içeren tutarlı davranış örüntüleri ve içsel süreçlerdir. (Burger, 2006). Beş Faktör Kişilik Kuramı, kişiliğin yapı taşı olarak hizmet eden beş geniş, iki uçlu boyut açısından bireysel farklılıkların sınıflandırılabileceği kişilik kuramıdır.
Kişiliğin ne olduğuna dair teoriler ilk olarak Gordon Allport tarafından ortaya atılmıştır. Daha sonrasında bu kavram, Robert McCrae ve Paul Costa’nın kişiliğin ayırt edici özelliklerini bulma araştırmalarıyla başka bir boyuta ulaşmıştır. Beş Faktör Kişilik Modeli, önceleri kişilik sınıflandırması fikri olarak ortaya çıksa da sonrasına kişilik kuramı haline gelmiştir. Robert McCrae ve Paul Costa (1987) bu modelin araştırmalarda bir ölçüm aracı olabileceğini öne sürmüşlerdir.
Büyük Beşli’nin değerlendirme unsurları ve kişilik faktörlerinde hangi özelliklerin ne şekilde görüldüğü aşağıdaki tabloda bir arada sunulmuştur.
Sık Görülen Özellik | Faktör ve Envanter | Seyrek Görülen Özellik |
|---|---|---|
Aşırı değişken duygular Sık sık stres yaşama Sinirlilik Olaylar hakkında sürekli endişe duyma Evham | Nevrotiklik Kaygı, sakinlik ve stres düzeyi değerlendirilir. | Aşırı duygusal tepkilerden kaçınma Sakinlik Duygusal istikrar Güven Öz kontrol |
Sosyallik Yüksek enerji İyimserlik Eğlenmeyi sevme | Dışa dönüklük Sosyallik ve girişkenlik düzeyi değerlendirilir. | Mesafe Durgunluk Yalnızlığı sevme Kendini göstermeme
|
Yaratıcılık Yüksek hayal gücü Gelenek dışılık Bağımsızlık Merak Entelektüel uğraşlara yakınlık | (Deneyime) Açıklık Hayal gücü ve merak seviyesi değerlendirilir. | Geleneksellik Sıradanlık Tutuculuk Sıkılganlık Yeniden ziyade bilineni tercih etme |
İş birliği Yardımseverlik Alçak gönüllülük Cömertlik Hoşgörü | Uyumluluk Hoşgörü ve nezaket seviyesi değerlendirilir. | İş birliğine kapalılık Rekabetçilik Negatiflik Kuşku Kabalık |
Öz disiplin Dikkatlilik Kararlılık Düzen Başarma isteği Organize olma | Sorumluluk Disiplin ve organize olma seviyesi değerlendirilir. | Tembellik İhmalkarlık Plansızlık Amaçsızlık İşleri yarım bırakmaya yatkınlık
|
Bu kişilik özellikleri, bireyin potansiyeli ve yatkınlıklarıdır. Büyük Beşli’nin; kişiliği ve mizacı tarif etme yönüyle beraber bireylerin düşünce ve eylemleri üzerinde de etkileri vardır. Her ne kadar açıklayıcı olmaktan ziyade betimleyici olması yönünden eleştirilse de günümüzde en yaygın kullanılan kişilik teorilerindendir.
Sosyal Hayatta Büyük Beşli
Bu modeldeki faktörlerin özellikleri kişinin kendiyle ilgili inancını ve değerlendirmesini kapsar. Bu özellikler bireyin sosyal çevresini oluşturması açısından da önemli unsurlardandır.
Örneğin Beş Faktör Kişilik Envanterinde;
‘’Dışa dönüklük’’ puanı yüksek olan bir kişi, bulunduğu sosyal gruplar içinde cana yakın ve baskın bir karakter olacak, grup içi kararlar alınırken ve planlar yapılırken de bu kişi önemli bir role sahip olacaktır.
‘’Deneyime Açıklık’’ puanı düşük olan bir kişi konfor alanından çıkmayı haliyle tercih etmeyecektir. Ancak yüksek maaş sebebiyle zorlanacağı ve sürekli yenilik isteyen bir işte çalışıyor olması (örneğin teknolojinin ağırlıklı olduğu bir meslek seçimi) onu bilişsel çelişkiye sürükleyecek ve hayat kalitesini düşürmesine sebep olacaktır. Veya tam tersi bir örnek olarak ‘’Sorumluluk’’ puanı düşük olan ve bunun farkında olan bir kişi bu kişilik özelliğinin uygun olduğu meslek seçimlerine yönelebilir. Yoğun tempoya ve programlara sahip işlere uygun olmadığını bildiği için kariyerini kişiliğine uygun biçimde şekillendirmiş olur.
‘’Nevrotiklik’’ puanı yüksek olan bir kişi bu yönünü duygusal güçsüzlük olarak tanımlamayı bırakarak destek almanın yollarını arayabilir ve düşmanı olan stresi kendi safına çekerek onu dostu yapabilir.
‘’Uyumluluk‘’ puanı yüksek olan bir kişi yaptığı işlerde çevresiyle bir iş birliği içinde olmaktan mutlu olacaktır. Bunun sayesinde diğer insanlar da onun yanında olmaktan mutluluk ve güven duyacaklardır.
Bunlar gibi daha birçok örnek verilebilir. Beş Faktör Kişilik Modeli, kendini tanımlama ve hayatta ne istediğini bilme açısından bireye fayda sağlayabilecek kuramlardan bir tanesidir. Kişiliğe ve mizaca bakmadan yapılan tercihler bireyin uzun vadede boşa emek harcamasına ve kişiyi olmadığı birinin rollerini üstlenmesine sebep olmak zorunda bırakabilir. Büyük Beşli’de belirtilen temel kişilik özellikleri hakkında edineceğiniz bilgiler; kendi hayatınıza dair kararlar verirken size yardımcı olacak ve içinizdeki potansiyeli faydalı bir şekilde kullanmanızı sağlayacaktır.
Neşe SORGÜL
Kaynakça
Somer, O. (1998). Beş Faktör Kişilik Modeli. Türk Psikoloji Yazıları. 1(2), 35-62.
Yeşiltaş, M. D. & Türk, M. (2017). İş Akış Kuramı Ve Beş Faktör Kişilik Modeli. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 1 (2) , 117-128.
Turhan, Ö. & Tiftik, C. (2022). Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Çatışma Yönetme
Stratejilerine Etkisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (12) , 181-210 . DOI:10.21733/ibad.955563
https://baslangicnoktasi.org/5-faktor-kisilik-kurami/
Comments