ZEKÂ NEDİR
Biyopsikososyal canlılar olan insanların anlam arayışındaki süreğen sorulardan biri olan “Zekâ Nedir?” sorusu: Genetik faktörler, sosyal çevre ve deneyime bağlı olarak gelişir. Henüz tam olarak tanımlanamamış olan bu kavram farklı kültürlere, farklı bilim dallarına, farklı araştırmalara göre yeni tanımlar almıştır. Bu tanımlardan bazıları: İyi görünen, özgüveni yüksek ve sonuç odaklı olan, düşünme becerisi ve hafızası gelişmiş olan, uyumlu olan, bilgiyi işleme kabiliyeti, problem çözebilme, muhakeme yoluyla sonuca varabilme kabiliyeti yüksek olan gibi birçok yeni tanı almıştır. Bu bakış açıları dolayısıyla toplum gözüyle yalnızca matematiksel ve sözel, ya da zekânın ölçülebilmesi için ortaya çıkarılan sayısal veriler ile (IQ) zeki olan ya da olmayan olarak ikiye ayrılan “Zekâ” kavramına yeni soluklar getirilmiştir. Gelişen kuramlardan biri de “Howard Gardner’ın Çoklu Zekâ Kuramı”dır. Bu ışık doğrultusunda araştırmalara göre zekâ testlerinin güvenilirliği bir tartışma konusudur. Bu kuram farklı zekâ türlerinin içeriğine uygun meslekler de içermektedir. Aşağıda zekâ türlerinin özelliklerini ve hangi zekâ türü hangi mesleklere daha uygundur konusunu ele almaya çalıştım.
ÇOKLU ZEKÂ KURAMI
SÖZEL DİLSEL
ANAHTAR KELİMELER
Kelime kavrama, vurgu, telaffuz, ifade, okuma, konuşma, anlama, yorumlama, zihindeki düşünceleri dile getirebilme, kompozisyon, şiir yazabilme gibi özellikleri içerisine alır.
MESLEK GRUPLARI
Yazar, şair, editör, gazeteci, politikacı, hukukçu gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
MANTIKSAL-MATEMATİKSEL
ANAHTAR KELİMELER
Soyut düşünebilme, mantık, muhakeme, sayılarla iyi iletişim, idrak etme, analiz, hesaplama gibi özellikleri içerisine alır.
MESLEK GRUPLARI
Matematikçi, bilgisayar programcısı, bilim adamı, muhasebeci gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
GÖRSEL-UZAMSAL
ANAHTAR KELİMELER
Resim, şekil, çizgi, renk, desen, biçim, tasarım, figür, harita, diyagram, yön, plan, görsel araç gereç algılama ve anlama gibi özellikleri içerisine alır.
MESLEK GRUPLARI
Ressam, mimar, izci, rehber, fotoğrafçılık gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
MÜZİKSEL-RİTİMSEL
ANAHTAR KELİMELER
Melodi, ritim, nota, müziğe kolay uyum sağlayıp tekrar edebilme, tempo, ahenk, ses, kulak doygunluğu gibi özellikleri içerisine alır.
MESLEK GRUPLARI
Şarkıcı, besteci, müzisyen, orkestra şefi, müzik eleştirmeni gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
BEDENSEL-KİNETİKSEL
ANAHTAR KELİMELER
Zihin-kas koordinasyonu, el becerisi, üretme, inşa etme, üç boyutlu düşünebilme, spor, dans, tiyatro ve benzeri özellikleri barındırır.
MESLEK GRUPLARI
Aktör, sporcu, heykeltraş, atlet, cerrahlık gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
SOSYAL-KİŞİLER ARASI
ANAHTAR KELİMELER
Bireysel ve toplumsal ilişkileri güçlü, ikna kabiliyeti yüksek, anlaşma, iş birliği, empati, sosyal ilişkilerde iyilik gibi özellikleri içerisine alır.
MESLEK GRUPLARI
Psikolog, rehber uzmanı, öğretmen, siyasi lider, danışman gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
İÇSEL- ÖZEDÖNÜK
ANAHTAR KELİMELER
Özdenetim, özsaygı, özgüven, kendini tanıma, sorumluluk, güçlü ve zayıf yönlerini görebilme, karakter, mizaç gibi özellikleri içerisine alır.
MESLEK GRUPLARI
Psikoterapist, dini lider, sanatçı, iş adamı, sosyal hizmet uzmanı gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
DOĞACI
ANAHTAR KELİMELER
Ekolojiye ayak uydurabilme, doğaya uyum sağlama, hayvan bitki canlı ile iyi iletişim, kâşiflik gibi özellikleri içerisine alır.
MESLEK GRUPLARI
Biyolog, jeolog belgeselcisi, meteorolog, botanikçi, veteriner, çiçekçi, arkeolog gibi meslekler bu zeka türüne daha uygundur.
Zaman içerisinde birden fazla zekâ kuramı geliştirilmiştir. Geliştirilen çoklu zeka kuramına dek zekâ, doğuştan gelen, dönüştürülemeyen, tek boyutlu bir yetenek olarak görülüyordu. Değişen dünyada yeni kuramlar ortaya atıldı. Charles Spearman’ın genel zekâ kuramı: Tüm zekanın G faktörüne (genel zekâ) dayandığından bahseder. L. L. Thurstone ise (Birincil zihinsel yetenekler kuramı.) aksine: Bir zekâ türü yüksekken diğer zekâ türünün düşük olabileceğinden, puanlarının farklı oranlarda değişebileceğinden bahseder. Daha sonrasında Gardner ise daha kapsamlı olan “Çoklu Zekâ Kuramı”nı geliştirir ve zekâyı 7-9 bağımsız zekâ türüne ayırır. Bu kuramın sorunu ise destekleyecek kanıtlarının pek olmaması ve test edecek yöntemlerinin yeterli olmamasıdır. Robert Sternbery’e göre ise Triarsik (üçlü) zekâ kuramından söz edebiliriz. Çoklu zekâyı desteklerken yedi ya da dokuz değil üç farklı zekâ türü olduğunu söyler. Bu üç zekâ: Gerçek hayatta başarıyı getirecek türden seçilmiştir. Analitik, yaratıcı ve pratik zekâdır.
Yazıcı, A. G. (2020). Sporcuların Çoklu Zekâ Düzeylerinin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi: Ordu İli Örneği, Uluslararası Egzersiz Psikolojisi Dergisi, 2(1):36-48
KhanAcademyTurkce, “KhanAcademyTurkce” Youtube, (05\01\2018), https://youtu.be/hEwJWbhRgi4?si=Wav0oK5p2EB7xkZD
Yorumlar